JOURE/LEMMER - Het jaarthema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei is dit jaar Vrijheid in Verbondenheid.Dit thema is ongetwijfeld gekozen voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak. Voordat we in ons land, in West-Europa werden geconfronteerd met een wrede, gewelddadige oorlog, bijna aan onze grenzen. Een oorlog die ons dwingt om na te denken over simpele begrippen als oorlog en vrede, misschien nog wel meer dan de oorlogen die de afgelopen jaren elders in de wereld werden gevoerd.Komt dat omdat het dichterbij is? Omdat de miljoenen mensen die op de vlucht gaan en ook hier worden opgevangen slechts van twee dagreizen ver komen? Dat denk ik overigens niet. Toen we in 2015 een enorme vluchtelingenstroom hadden stonden ook vele vrijwilligers klaar om de mensen uit bijvoorbeeld Syrië een warm welkom te heten en te helpen.

In ons land leven we in vrijheid, hoe broos die nu ook is, en we voelen ons nu verbonden met de Oekraïners. Met hen die in eigen land bleven, zie de enorme opbrengst van de giro555 actie, en met hen die naar hier zijn gevlucht. Ik sprak een aantal van hen. Die verhalen kwamen bij mij binnen.

En tegelijkertijd komt dit jaar ook de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in ons land weer erg naar boven. Dat komt denk ik omdat de viering van 75 en 76 jaar bevrijding vanwege Corona niet door kon gaan. Daarom wordt er dit jaar, 77 jaar na 1945, een extra impuls aan onze herdenking van de slachtoffers van die oorlog en de viering van de bevrijding gegeven.

Ik bezocht de afgelopen weken twee theatervoorstellingen. Ik was bij Skaad, het verhaal over de verzetsman Gerard Reeskamp, die in Fryslân bijzondere dingen deed, na de oorlog werd veroordeeld voor iets wat hij zeer waarschijnlijk niet heeft gedaan en daarna in de vergetelheid is geraakt. En ik was in Lemmer bij de première van Smokkelbern. Een indrukwekkende voorstelling over Lea Tropp, een Joods meisje uit Amsterdam. Ze kwam in 1943 naar Fryslân, werd hier liefdevol opgevangen, maar moest na de oorlog leren leven met het feit dat haar ouders waren omgekomen in de gaskamers van het naziregime. Lea was met heel veel andere kinderen hier naar toe gehaald door moedige mensen. Daaronder Sjoerd Wiersma en Uilke Boonstra uit Joure. Door het zien van deze voorstelling krijgen de namen op de straatnaamborden extra inhoud, je hebt een beeld bij de heldendaden die zij hebben verricht en die Boonstra met de dood moest bekopen.

De beelden uit Oekraïne, de verhalen van de vluchtelingen én de voorstellingen over de Tweede Wereldoorlog, ze komen deze weken bij elkaar. Oorlog en vrede zijn plotseling weer heel belangrijke thema’s. Vrijheid is actueler dan ooit.

Maar wat houdt dat begrip “vrijheid” in?
Voor velen is vrijheid in de afgelopen decennia het recht geworden om te gaan en te staan waar je wilt, keuzevrijheid, aan niemand verantwoording hoeven afleggen. We zijn immers een steeds individualistischer samenleving geworden. Maar wat wil dan dat thema “vrijheid in verbondenheid” ons zeggen? We hebben de afgelopen twee jaren tijdens de coronacrisis gemerkt dat we in onze samenleving aan de grenzen van dat individualisme zijn gekomen. Zelfs door te niezen konden we een ander schaden. Hadden winkels en scholen open kunnen blijven als we ons allemaal aan de basisregels hadden gehouden? De keuzevrijheid van de één had effect op de vrijheid van de ander. En zo is dat op meer terreinen. Het hebben van regels kan juist leiden tot meer vrijheid. Regels die we met zijn allen vaststellen. De essentie van democratie. Niet ieders eigen belang, maar het algemeen belang is de basis.

In tijden van oorlog is er geen democratie. En dus geen vrijheid. Dat merkten onze voorouders tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat merken de inwoners van Oekraïne, maar ook de mensen in Syrië, Afghanistan, Jemen, Eritrea en al die andere oorlogsgebieden iedere dag. De vrijheid die echte democratie geeft is het waard om iedere dag weer te verdedigen. Alleen wanneer overal ter wereld de democratie wordt erkend kan er wereldvrede zijn. Laten we, ieder op zijn eigen plek in de samenleving elke dag opnieuw onvermoeibaar proberen de wereld iets democratischer en daarmee iets vreedzamer te maken.

De mannen wiens namen op dit monument staan deden dat tijdens de Tweede Wereldoorlog. De mensen die betrokken zijn bij de opvang van vluchtelingen doen dat vandaag. De dichter Marieke Lucas Rijneveld schreef begin maart een gedicht over de oorlog in Oekraïne.

Ik citeer tot slot enkele regels: “Het volgende moeten we onthouden: dat we allemaal als vluchteling geboren worden, op zoek naar de juiste plek, naar veiligheid en wat voorspoed, een liefkozende blik. Dus maak vrij baan in het hart, want daar is een onmeetbare ruimte.”

Voor deze toespraak is gebruik gemaakt van de Jaarthematekst van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.